“Zou jij je zoon naar het front sturen?” De vragensteller, een goede vriend, verwacht geen antwoord. Gelukkig maar, want ik val stil. Heel mijn hart schreeuwt: “Nee, natuurlijk zou ik dat niet doen!” Maar ik zeg niks, want wat kan ik zeggen dat recht doet aan het antwoord? Niets toch? De vraag is gesteld en het punt is gemaakt.
Retoriek als confrontatiemiddel
Het was een retorische vraag. Deze vriend wilde mij iets duidelijk maken zonder erover te discussiëren. Als retorische vragensteller wil je je punt maken, je wilt ook overtuigen misschien, maar je wilt vooral dat de ontvanger zich aangesproken voelt.
Retorische vragen in brede zin
Er zijn veel manieren waarop de retorische vraag kan helpen. Een goede vriendin die onlangs afscheid heeft genomen van haar moeder maakte mij erop attent. Toen haar moeder haar laatste dagen in de hospice beleefde, had mijn vriendin aan haar moeder gevraagd: “Dus misschien alles dan maar gewoon op z’n beloop laten?” Het waren hele waardevolle dagen waarin ze uiteindelijke toch ook wat praktische zaken hebben afgekaart.
Ook in een minder beladen, professionele context kan een retorische vraag helpend zijn. Tijdens een workshop die ik afgelopen week gaf, wilden alle deelnemers echt iets leren, maar één dame zat er onverschillig bij. Ik vroeg: “Dus jij laat het een beetje op je afkomen vandaag?” Ze snapte mijn punt en ging meteen iets meer rechtop zitten.
Er zijn vier soorten retorische vragen
Ik ging mij verdiepen in retorische vragen en leerde dat er vier soorten zijn:
- Logos: rationele argumenten zijn leidend
- Ethos: gaat over de betrouwbaarheid van de spreker
- Pathos: beroept zicht in de argumentatie op emoties
- Kairos: gaat over timing, het juiste moment om iets te zeggen
Het kwartje valt
De vraag van mijn vriend was goed getimed. Hij appelleerde aan mijn emoties en kwam op het juiste moment in onze discussie. Rationeel kon ik ‘m niet beantwoorden. Check! op drie van de vier dus. Want wat die vriend mij uiteindelijk duidelijk wilde maken, is dat sommige kwesties echt heel moeilijk zijn en dat je uiteindelijk alles doet om jezelf en je gezin te beschermen, ongeacht de maatschappelijke belangen. Want nee, ik zou mijn zoon niet naar het front laten gaan, hoe zwaar de rationele argumenten ook kunnen zijn.